Fazla Mesai Ücreti Davası | İş ve İşçi Hukuku Davası konulu bu bölümde işçinin normal çalışma sürelerini aşan çalışmalarında fazla mesai ücretini hangi şartlarla kazandığı, fazla mesai ücretinin kazanılma şekli, zamanaşımı süresi, fazla mesai ücretine uygulanacak fazi oranları ve ilgili yargıtay kararları hakkında bilgi verilmiştir. 

1. Genel Olarak Fazla Mesai ( Çalışma ) Ücreti

► Fazla Çalışma 4857 sayılı İş Kanunun 41. Ve maddesi ile 06.04.2004 tarihli ve 25425 sayılı resmi gazete ile yayımlanarak yürürlüğe giren İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nde açıklanmıştır.

► Buna göre “Ülkenin Genel Yararları”, “işin niteliği” veya “üretimin arttırılması” gibi nedenlerle günlük iş süresinde fazla çalışma yapılması mümkündür.

► Fazla çalışma süreleri İş Kanunun 63. Maddesine göre günlük değil haftalık olarak hesap edilecektir. Buna göre “fazla çalışma haftalık 45 saatin üstündeki çalışmadır”. Denkleştirme esasının uygulandığı işyerlerinde haftalık çalışma saati 45 saati aşsa bile fazla mesai ücreti ödemesi yapılmaz.

► Fazla Mesai ücreti ve alacağı normal çalışma ücretinin %50 fazlasıdır. Normal çalışma ücretinin 1 saatlik karşılığının 10,00TL olduğunu kabul edersek, fazla çalışmanın saat ücreti 15.00TL olarak hesap edilecektir.

► Buna karşılık günlük çalışma süresinin haftalık 45 saatten daha az belirlenmesi hallerinde hesaplama biraz daha farklı olacaktır. Örneğin günlük 6, haftalık 30 saatlik bir çalışma şeklinde, 45 saate kadar olan 10 saatlik çalışma fazla çalışma olarak değerlendirilmemekte bu çalışmaya “Fazla Süreli Çalışma” denilmektedir. Şu halde örneğin haftalık 50 saat çalıştığını kabul edersek, 30 - 45 saat arasındaki 15 saatlik fazla süreli çalışması için normal saat ücretinin %25 fazlası, 45 – 50 saat arasındaki 5 saatlik çalışması için de normal çalışma süresinin %50 fazlası fazla çalışma ücreti olarak ödenecektir. Buna rağmen kısmi süreli çalışmalarda fazla çalışma yaptırılamayacağı kanun ve yönetmelikte gösterilmiştir.

► Serbest Zaman Uygulaması : İşçinin fazla çalışması karşılığında hak ettiği ücreti serbest zaman olarak kullanmasına imkan vermektedir. Bu halde bir işçiye 1 saatlik fazla çalışması için 1.5 saat serbest zaman tanınmalıdır. Serbest zaman nedeniyle işçinin ücretinde herhangi bir kesinti yapılması mümkün değildir. Bu karşılık serbest zaman hakkını kullanan işçinin ayrıca fazla mesai ücreti alması mümkün değildir. İşçi hakettiği serbest zamanı altı ( 6 ) ay içerisinde kullanmak zorundadır.

► Denkleştirme esasının uygulandığı işyerlerinde : denkleştirme dönemi olarak belirlenen periyotlarda kimi haftalarda çalışma süresi 45 saati aşsa bile sonraki haftalarda denkleştirme yapılacağından 45 saati aşan haftalar için fazla mesai ücreti doğmaz.

► Fazla Çalışma İçin İşçinin Yazılı Onayının Alınması Zorunluluğu: Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumların gerektirmediği hallerde sadece işçiyi bezdirmek için ve mobbing unsuru olarak fazla mesai yaptırılması mümkün değildir.

► Bir yılda yapılan toplam fazla çalışma süresi ikiyüzyetmiş ( 270 )  saatten fazla olamaz.

►Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma ve Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma Hallerinde Fazla Çalışma Ücreti.

Yasanın 42. Ve 43. Maddelerinde belirtilen nedenlerle bir zaruretin ortaya çıkması halinde de fazla çalışma yapılabilir.Bu hallerde işçinin yazılı onayının alınması zarureti bulunmamaktadır. Fazla çalışmanın maddelerde belirtilen nedenlere dayanması halinde de yasanın 41. Maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtildiği şekilde fazla çalışma ücreti hesap edilerek işçiye ödenmesi zorunludur.

2. Fazla Mesai Yapılamayacak İşler

Yönetmeliğin 7. Maddesinde sayılmıştır. Buna göre;

► İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saatten fazla olamaz.

► Kanunun 69 uncu maddesindeki 20.00 ila 06.00 arasındaki Gece Çalışmaları 7.5 saatten fazla yapılamaz.

► Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yapılamaz.

3. Fazla Mesai Yaptırılmayacak İşçiler

Yönetmeliğin 8. Maddesinde sayılmıştır.

► 18 yaşını doldurmamış işçiler

► İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler

► İş Kanununun 88 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler

► Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler

► Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.

4. Fazla Mesai Nedenleri

Fazla çalışma nedenleri yasanın 41, 42 ve 43. Maddelerinde sayılmıştır. Buna göre aşağıdaki hallerde fazla çalışma yapılabilir. Bu durumda işçi fazla çalışma yapmak zorundadır.

►  “ülkenin genel yararları”

►  “işin niteliği”

►  “üretimin arttırılması ve bunun gibi sebeplerin varlığı”

►  “gerek bir arıza sırasında”

►  “arızanın mümkün görülmesi halinde”

►   “makineler, araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde”

►  “zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkmasında”

►  “seferberlik sırasında yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde”

5. Fazla Mesai’de Azami Sınır

Fazla çalışma yapılamayacak işler ve fazla çalışma yapamayacak işçiler yukarıda gösterilmiştir. Buna rağmen fazla çalışma nedenleri bulunsa dahi fazla çalışmanın bir sınırı vardır.

►  İş Kanununun 63. Maddesine göre günlük çalışma süresi en fazla 11 saattir. Bunun üzerinde işçiyi fazla çalışma yaptırılması mümkün değildir.

►  İş Kanununun 41/7. Maddesine göre bir yılda 270 saatten fazla, fazla çalışma yaptırılamaz.

► Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/9-3385 Esas ve 2017/759 karar ve 19.4.2017 tarihli kararı ile “bir işçinin bir günde en fazla 14 saat çalışabileceği” kabul edilmiştir.

6. Fazla Mesai İzni Ve Çalıştırma Yasağı

1475 sayılı İş Kanunun 35. madesine göre fazla çalışma yapabilmek için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Çalışma Müdürlüğünden izin alınması gerekmekte iken bu usule 4857 sayılı kanunda yer verilmemiştir.

7. Fazla Mesai Süresinin İspatı

Fazla çalışılan süreler her türlü delille ispat edilebilir. İşyerindeki puantaj çizelgeleri, işin ve işyerinin hacmi ve niteliği, işçi sayısı, vardiya yapılıp yapılmadığı, işin niteliğine göre mevsimin etkisi göz önünde bulundurularak fazla çalışma süresi tespit edilmelidir. Buna rağmen tespitin bu şekilde mümkün olmaması halinde fazla çalışma süresinden %25 - %45 arasında Hakkaniyet İndirimi yapılması gerektiği Yargıtay içtihatları ile genel uygulama haline gelmiştir.

Ücret Bordrolarında fazla mesai tahakkuku ile ilgili bir kaydın bulunması halinde bu bordro işçi tarafından ihtirazi kayıt konulmadan imzalanmışsa işçi bundan sonra kaydın doğru olmadığını, daha fazla fazla mesai yaptığını ancak yazılı deliller ile ispat edebilir. Bu aşamada

8. Fazla Mesai Ücreti

4857 Sayılı İş Kanunun 41/2. Maddesinde fazla çalışılan bir saat için normal çalışma süresinde ödenen ücretin %50 fazlası ile ödeneceği hükme bağlanmıştır.

9. Fazla Mesai Hesaplama

İzah edildiği üzere fazla çalışma süresi kesin desin delillerin dışındaki delillerle ispat edilmesi halinde hükmedilecek tazminattan%25 - %45 arasında Hakkaniyet İndirimi yapılması gerekmektedir.

Normal Fazla Mesai Ücreti                  : Normal Ücretin 1,5 Katıdır

UBGT Gününde Yapılan Fazla Mesai Ücreti  : Normal Ücretin 2 Katıdır.

Hafta Tatilinde Yapılan Fazla Mesai Ücreti   : Normal Ücretin 2.5 Katıdır

10. Yargıtay Kararları

►  Yöneticilerin Fazla Mesai Alacağı:

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 07.04.1982 tarihli 1982/2412 esas ve 1982/4334 karar sayılı kararına göre üst düzey yöneticilerin yüksek maaşlarının fazla çalışmaları öngörülerek belirlendiği ve mesai sürelerinin kendilerinin belirlemesi nedeniyle bu çalışanların fazla mesai istemeleri mümkün değildir. Buna karşılık yıllık 270 saati aşan fazla mesaileri için yöneticilerin de fazla mesai talep etmesinin mümkün olduğu Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/7-339 esas 2017/391 karar ve 1.3.2017 tarihli kararında göstermiştir.  “Somut olayda, dosya kapsamına nöbet çizelgelerine, revizyon dönemi belgelerine ve davacı tanık beyanlarına göre davacının yıllık 270 saati aşan fazla çalışması olduğu hafta tatili ve nöbetçi amir ücret alacağı olduğu sabittir. Bu konuda alınan bilirkişi raporunda belirlenen hafta tatili ücreti ve nöbetçi amir ücreti ile ek raporda hesaplanan fazla mesai ücreti miktarları dosya kapsamına uygun olup hüküm altına alınmalıdır.”

► İşverenin isteği dışından yapılan Fazla Mesailer için Ücret İstenemez:

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 03.03.1982 tarihli 1980/9-1702 esas ve 1982/932 karar sayılı kararında işçinin işverenin isteği ve talimatı dışında yapılan fazladan mesailer için ücret istenemeyeceği belirtilmiştir.

► Apartman Görevlilerinin ( Kapıcının) fazla mesai alacağı: Apartman görevlisinin fazla mesai alacağının doğup doğmadığının tespiti için görevlinin iş hacmi, daire sayısı, mevsim özellikleri göz önüne alınarak bir karar verilmelidir. Aralıklı çalışma yapılması halinde haftalık çalışma süresi 45 saati geçmiyorsa fazla mesai alacağı doğmayacaktır.

► Ara dinlenme süreleri Fazla Çalışma Süresinde Hesaba Katılmaz:

İşçinin yemek molası, çay molası gibi günlük ara dinlenme süreleri çalışma sürelerine dahil edilemeyeceğinden çalışma ve fazla çalışma süresinde hesaba katılması mümkün değildir.

► Ücretin Fazla Çalışma Dahil Olarak Belirlenmesi Hallerinde günlük 11, haftalık 66 saate kadar olan fazla çalışmalar için fazla mesai ücreti istenemez.

► Telafi Çalışmasının Yapıldığı İş Yerlerinde Fazla Mesai İstenemez :

► Günlük 14 Saatten Fazlası için Fazla Mesai İstenemez : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/9-3385 Esas ve 2017/759 karar ve 19.4.2017 tarihli kararı ile “bir işçinin bir günde en fazla 14 saat çalışabileceği” kabul edilmiştir.

9. Fazla Mesai Ücretinin Ödenmesi

Ücretin ödenmesi ile ilgili yukarıdaki açıklamalarımız burada da geçerlidir. Buna göre işveren fazla mesai ücretinin ödendiğini maaş bordroları ve banka dekontları ile ispat edebilir. Bunun haricinde işverenin tanık delili ile fazla mesai ücreti ödediğini ispat edemez. Bu halde işverenin tek yolu işçiye yemin teklif etmesidir.

10. Fazla Mesai Ücretinde Zamanaşımı Süresi

Fazla mesai alacağı da ücret alacağı olması nedeniyle 5 yıllık zamanaşımı süresine tabiidir. Bu süre fazla çalışmanın yapıldığı tarihten başlar. Buna göre işçi fazla mesai alacaklarının zamanaşımına uğramaması için her 5 senede bir işverene dava açması ve alacağının zamanaşımına uğramasına engel olması gerekmektedir.

11. Fazla Mesai Ücretine Uygulanacak Faiz Ve Faiz Başlangıç Tarihi

Fazla Mesai ücretine yasal faiz uygulanmaktadır. Bu halde faiz başlangıcı dava ihtarname gönderilmiş ise ihtarname tarihinden, yoksa dava ve ıslah dilekçesi tarihinden itibaren faiz işletilecektir.

12. Fazla Mesai Davası

Fazla mesai davası ne kadar sürer sorusunun en basit cevabı takriben bir (1) senedir. Fakat genel olarak yargılama süjelerinin ve mahkemenin yoğunluğuna göre bu süre daha da uzayabilir. Bu süreye dosyanın temyiz ve istinaf aşamasında geçirdiği süreye eklenmelidir. BU süre de takirben altı (6) aydır.